فرهنگ امروز/ مصطفی اعتزالی:

با اینکه در دنیای کنونی، فوتبال بازی محبوب بسیاری از مظلومان و محرومان عالم است اما از عجایب است که در جهان سوم، علاقه به فوتبال آن قدرها هم بالا نیست. اگر فهرستی از کشورها و ملل ستمدیده عالم از آغاز قرن بیستم به این سو فراهم کنیم، کثیری (و چه بسا اکثر) کشورهای جهان سوم در این فهرست جای می‌گیرند. ممالک جهان سوم در دو، سه قرن اخیر جزو ممالک راقیه نبودند، دست‌شان از علم جدید کوتاه بود و علم هم که نباشد از تکنولوژی خبری نیست. در غیاب علم و تکنولوژی هم، عروس قدرت رخت برمی‌بندد و به حجله‌ای دیگر می‌رود. در چنین شرایطی، زیردستی نه عجیب است. زیردستی هم دیوار به دیوار مظلومیت و ستمدیدگی است. فوتبال نیز بستری است که در آن ستمدیدگان انتقام خودشان را از ستمگران می‌گیرند. لااقل در ذهن مردم دنیا چنین است. آرژانتین در جنگ فالکلند مغلوب انگلستان شد ولی در جام جهانی 1986، جنگ فالکند را تلافی کرد. اگر شکست نظامی و زیردستی سیاسی، طعم تلخ تحقیر را به یک ملت می‌چشاند، پیروزی در یک مسابقه مهم فوتبال، غرور زخم خورده آن ملت را به او بازمی‌گرداند. با فوتبال هر آب رفته‌ای به جوی بازمی‌گردد؛ ولو فقط در ذهن و ضمیر مردم. به این معنا، فوتبال کارکردی ایدئولوژیک هم دارد. یعنی با تغییر ذهنیت، عینیت غیرقابل تحمل را قابل تحمل می‌کند. ملتی که شکست نظامی خورده است صرفا با پیروزی فرزندانش در یک مسابقه فوتبال، حس شکست‌خوردگی به احساس ظفر و پیروزی و برتری بدل می‌شود. مردم اگر نتوانند واقعیات ناخوشایند جهان خارج را تغییر دهند، دست‌کم می‌توانند ذهنیت خودشان را به گونه‌ای تغییر دهند و رنج‌آوری واقعیت را بزدایند. اما فوتبال حتی اگر کارکرد ایدئولوژیک هم نداشته باشد، نقش مرهم را می‌تواند ایفا کند(و ایفا می‌کند). راه دور نرویم؛ تاریخ همین دو، سه قرن اخیر نشان می‌دهد که ملل و ممالک مسلمان، غالبا تحت ستم قدرت‌های علمی و نظامی زمانه بوده‌اند. پس چرا فوتبال در جهان اسلام چنانکه باید محبوب نیست؟ در روزگار کنونی، فوتبال در این کشورها قطعا محبوب نیست: اندونزی، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، لیبی، مالی، سومالی، سودان، چاد، نیجر، مالدیو، جیبوتی، گینه، گینه بیسائو، گابن، گامبیا، موزامبیک، بنین، بورکینافاسو، سیرالئون و برونئی. اندونزی با بیش از 260 میلیون نفر، پرجمعیت‌ترین کشور جهان اسلام است. بی‌علاقگی به فوتبال قاعده مشخصی هم ندارد. اندونزی سرزمینی است مبتنی بر تجارت. مهم‌ترین داعیان و مروجان اسلام در اندونزی، تاجران بودند. این سرزمین تجاری در مجموع جزو سرزمین‌های خوشبخت بوده. کشوری مرفه و پیشرفته. جامعه لیبی هم تا پیش از سقوط دیکتاتوری نفتی قذافی از حیث سطح رفاه در شرایط نسبتا مطلوبی بود؛ ولی مردم لیبی هم، برخلاف مردم ایران و کویت و عراق، علاقه‌ای به فوتبال نداشتند. اما جدای از این کشورها، بسیاری از کشورهای نامرفه هم فوتبال‌خیز نیستند. کشور کوچک و فقیر مالی و نیز کشورهای سومالی و نیجر تقریبا هیچ ربطی به فوتبال ندارند. قلب فوتبال جهان اسلام در خاورمیانه می‌تپد. ایران، مصر، ترکیه، عراق، عربستان، کویت، قطر، امارات و سوریه همیشه یا دست‌کم در چند دهه اخیر پرچم فوتبال را برافراشته‌اند. در بین این پرچمداران مشهور البته حساب ایران و مصر جدا از سایرین است. فوتبال در ایران و مصر به مراتب زودتر از عربستان، قطر و امارات سر برآورد. در قاره آفریقا هم نیجریه، سنگال و تونس جزو کشورهای مسلمان فوتبال‌خیزند. باید خودتان به نقشه جغرافیایی مراجعه کنید تا به راحتی تایید کنید که فوتبال حداقل در نیمی از کشورهای جهان اسلام، ورزش محبوبی نیست؛ حتی اگر مردم کشورهایی چون لبنان، یمن، مالزی، مالدیو و افغانستان را جزو ملل علاقه‌مند به فوتبال به حساب آوریم. اینکه چرا اوضاع فوتبال در این کشورها چنین است، سوالی است که جامعه‌شناسان و اقتصاددانان و مردم‌شناسان و البته کارشناسان فیفا باید به آن پاسخ دهند؛ اما این نکته قطعی است که شور و حال فوتبال در خاورمیانه چندان بالاست که نیمه دیگر جهان اسلام، که رغبت چندانی به فوتبال ندارد، چندان به چشم نمی‌آید. عراق و سوریه در بدترین شرایط جنگی هم در فوتبال آسیا خوش درخشیده‌اند. عراق در سال 2007 قهرمان آسیا شد و سوریه هم در همین سال‌های اخیر هیچگاه حریف پیشاپیش شکست‌خورده‌ای نبود حتی در برابر تیم قدر کی‌روش.

در بین سرزمین‌های اسلامی، فلسطین جزو معدود سرزمین‌هایی است که امکان بسیار کمی برای پرداختن به فوتبال داشته است. حساب فلسطین جدا از سوریه و عراق و حتی یمن است. فلسطین هیچ ‌وقت حتی این امکان را نداشته است تا لیگی حرفه‌ای برای فوتبال خودش تاسیس کند. با این حال فوتبالیست‌های فلسطینی‌، عاشقانه فوتبال بازی می‌کنند و اگرچه می‌دانند تیم‌شان در آسیا ضعیف است ولی می‌دانند که تنها راه خروج از ضعف، استمرار حضورشان در میادین فوتبال ملی است. آنها سختکوشانه خودشان را به دو دوره اخیر جام ملت‌های آسیا رسانده‌اند و اکنون درصددند که در مسیر راهیابی به جام جهانی 2022 در مصاف با عربستان، ازبکستان، یمن و سنگاپور حضور شایسته‌ای داشته باشند و غرور ملت فلسطین را پاس بدارند. فلسطین برخلاف بسیاری از کشورهای کوچک و بزرگ در گوشه و کنار جهان اسلام، کشوری است که فوتبال برایش چیزی بیش از فوتبال است. فلسطین کوچک و کم‌جمعیت، برخلاف اندونزی وسیع و پرجمعیت با فوتبال کار دارد.

روزنامه اعتماد